2023 жылғы 3 наурызда Мемлекет Басшысы 2022 жылғы 30 желтоқсанда қол қойған "Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және банкроттығы туралы" ҚР заңы (бұдан әрі – банкроттық туралы Заң) күшіне енді.

Банкроттық туралы заң процедураның үш түрін қарастырады: соттан тыс, сот банкроттығы және төлем қабілеттілігін қалпына келтіру.

Банкроттыққа өтініш бергенге дейін қарыз алушы мерзімі өткен берешек туындаған кезден бастап 18 айдан аспайтын мерзімде кредиттік шарт бойынша орындалмаған міндеттемелерді реттеу немесе өндіріп алу жөніндегі рәсімнен міндетті түрде өтуге тиіс.

Егер қарыз алушының барлық кредиторлар бойынша 5 жылдан астам міндеттемелерді өтеуі болмаса, онда ол реттеу рәсімін қолданбай банкроттық туралы өтінішті қараудың оңайлатылған тәртібін беруге құқылы. Атаулы әлеуметтік көмекті (АӘК) алушы болып табылатын борышкер 6 ай ішінде осы рәсімді қолдану үшін мерзімі өтіп кеткен мерзімді есепке алмай өтініш бере алады.

Кредиттер бойынша мерзімі өткен берешекті қалай реттеуге болады

2021 жылғы 1 қазаннан бастап Қазақстанда кредитті өтеуде қиындықтарға тап болған азаматтардың проблемалық берешегін реттеу тәртібі заң жүзінде қолданыста болды. Тәртіпке сәйкес, кредитор (банк немесе МҚҰ) қарыз алушыны ол басталған сәттен бастап 20 күн ішінде туындаған мерзім туралы хабардар етуге міндетті.  Хабарламада кредиттік ұйымдар Азаматтарды не қажет екені туралы хабардар етеді:

• Кредит бойынша төлемдер жасау.
• Қарыз алушы өтелмеген жағдайда оның мөлшері мен салдарын көрсете отырып, мерзімі өткен берешекті өтеу.
• Қарызды қайта құрылымдау мәселесі бойынша кредиторға жүгіну.

Өз кезегінде, мерзімі өткен қарыз алушылар қарыздар мен микрокредиттерді қайта құрылымдау үшін кредиттік ұйымға өтініш берген күннен бастап 30 күн ішінде өтініш беруі керек. Өтініште пайда болған кешіктірудің себебін көрсету және ықтимал қайта құрылымдаудың өз нұсқаларын ұсыну, табыстың төмендегенін және өз міндеттемелері бойынша төлеудің мүмкін еместігін куәландыратын растайтын құжаттарды ұсыну қажет. Қарыз алушының өтініші міндетті түрде қабылдануға, тіркелуге, есепке алынуға және банк пен МҚҰ қарауға жатады. Кредит беруші өтінішті 15 күнтізбелік күн ішінде қарайды, содан соң жауап беруге міндетті. Оң жауап болған жағдайда банк немесе МҚҰ қарыз алушыға қарыз шартын өзгерту жөнінде ұсыныстар береді. Теріс жауап болған жағдайда, олар бас тартудың себептерін негіздеуі керек.

Бұл қарыз алушы несие берушіге өзінің қаржылық және әлеуметтік жағдайы туралы ақпарат береді, ол кірістердің азаюы немесе болмауы фактісін құжаттауы керек, осыған байланысты ол өз міндеттемелерін толық орындай алмайды. Егер сұратылған құжаттар өтінішке қоса берілмесе, онда кредиттік ұйым қарыз алушының өтінішін қараусыз қалдыруға құқылы.

Қайта құрылымдау дегеніміз не?

Бұл қиын қаржылық жағдайға тап болған қарыз алушылар үшін қолданыстағы несие шарттарының өзгеруі. Банк немесе МҚҰ қарыз алушыға ұсына алады:

• қарыз шарты бойынша сыйақы мөлшерлемесін төмендету жағына қарай өзгерту;
• шетел валютасында берілген қарыз бойынша негізгі борыш қалдығы сомасының валютасын ұлттық валютаға өзгерту;
• негізгі борыш және (немесе) сыйақы бойынша төлемді кейінге қалдыру;
• берешекті өтеу әдісін немесе берешекті өтеу кезектілігін, оның ішінде негізгі борышты басым тәртіппен өтей отырып өзгерту;
• қарыз мерзімін өзгерту;
• мерзімі өткен негізгі борышты және (немесе) сыйақыны, тұрақсыздық айыбын (айыппұл, өсімпұл), комиссияларды және банктік қарызға қызмет көрсетуге байланысты өзге де төлемдерді жоюды кешіру;
• кепіл берушінің ипотека нысанасы болып табылатын жылжымайтын мүлікті өз бетінше өткізуі;
• банкке (банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымға) кепіл мүлкін беру жолымен қарыз шарты бойынша міндеттемені орындаудың орнына кері қайтарып беру;
• қарыз шарты бойынша міндеттемені сатып алушыға бере отырып, ипотека нысанасы болып табылатын жылжымайтын мүлікті сату.

Шарт талаптарына өзгерістер енгізу банк немесе МҚҰ осындай шешім қабылдаған күннен бастап 15 күнтізбелік күн ішінде жүзеге асырылады.

Егер қарызды қайта құрылымдау шарттары бойынша кредитормен келісімге қол жеткізу мүмкін болмаған жағдайда, қарыз алушы банкроттық рәсімін қолдану үшін ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту жөніндегі агенттігіне немесе ҚР Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитетіне жүгінуге құқылы. Бұл ретте Қарыз алушының банкке немесе МҚҰ-ға өтінішін Растауды және өзара қолайлы шешімге қол жеткізбеуді міндетті түрде ұсыну қажет.