Азаматтықтан шығу — аталмыш мемлекетпен азаматтық қатынасты белгіленген тәртіптегі азаматтың заңмен көзделген тоқтату құқығы. ҚР азаматтығынан шығумен байланысты мәселелер «ҚР-ның азаматтығы туралы» ҚР Заңымен.
Көші-қон қызметінің бөлімшелерінде Қазақстан Республикасының азаматтығынан шығу туралы өтініш берген кезде өтініш берушіге Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтудың заңды салдары түсіндіріледі (бұл туралы полиция қызметкері берген анықтамада тиісті жазба жасалады), сондай-ақ өтініш берушілер қазақстандық құжаттарды Көші-қон қызметінің кеңсесіне тапсыруға міндеттенеді.
Ішкі істер органдары құқықтық статистика органдарындағы сұраныс беруші тұлға туралы мәліметтерді және Бас прокуратурадағы және оның аумақтық бөлімшелеріндегі айыпкер ретінде қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы немесе сот үкімі бойынша олардың жазаларды өтеуі туралы ақпаратты сұрайды.
Азаматтықтан шығу туралы қорытындыларда ішкі істер органы мәліметтерді көрсетеді:
- азаматтардың, мемлекеттік және басқа ұйымдардың мүліктік міндеттері немесе мемлекет алдындағы орындалмаған міндеттемелерінің өтініш берушіде болуы немесе болмауы;
- оны айыпты ретінде қатыстыру туралы;
- оның ҚР-ның азаматтығынан шығуы мемлекеттік қауіпсіздік мүдделеріне қайшы келмейтіні туралы.
Осылайша, егер азамат айыпты ретінде қылмыстық жауапкершілікке тартылса немесе сот үкімі бойынша жазасын өтесе, ҚР-ның алдында орындалмаған міндеттемелері болса немесе тұлғаның азаматтықтан шығуы республиканың ұлттық қауіпсіздік мүдделеріне қайшы келмесе, «ҚР азаматтығы туралы» Заңның 20-бабына сәйкес оған азаматтықтан шығудан бас тартылатын болады.
Көші-қон полициясының басқармасына ұсынылған барлық құжаттарды тексергеннен кейін және жинағаннан кейін, барлық материалдар негізді шешім қабылдау үшін ҚР Президентінің аппаратына жіберіледі.
Сіз азаматтықтан шығудың қадамдық рәсімімен таныса аласыз, сондай-ақ осы сілтеме бойынша өтіп, біле аласыз.
Адам азаматтықтан шыққанда өзінің зейнетақы жинақтарын алуға құқылы. Ол үшін оған зейнетақы тағайындау туралы шарт жасалған зейнетақы қорының филиалына жүгіну және қажетті құжаттарды ұсыну қажет. Зейнетақы жинақтарын аудару және алу туралы неғұрлым толығырақ осы сілтеме бойынша өту арқылы біле аласыз.
Азаматтар сондай-ақ ҚР-ның шегінен тыс тұра отырып, азаматтықтан шығу туралы өтініш бере алады. Қазақстанннан тыс тұрудың өзі қазақстандық азаматтықтың тоқтатылуына әкелмейді, алайда шетелде тұрудың белгіленген шарттарын сақтамау Қазақстан азаматтығының автоматты жойылуына әкелуі мүмкін.
ҚР-ның шетелде тұрақты тұратын азаматтары (яғни тұру еліндегі қазақстандық консулдық мекемелерде есепте тұратын және тұрғылықты тұру орнына шетелге шығуға рұқсат алғандар, Қазақстан ішкі істер органдарында тіркеуден шыққандар), ҚР-ның Президентінің атына қазақстандық консулдық мекемелер арқылы өтініш береді.
Келесі құжаттар өтінішке қоса беріледі:
- Қағидаға 4-қосымшаға сәйкес нысан бойынша сауалнама-өтініш;
- өмірбаян (өз қолымен жасалған);
- өлшемі 3,5 х 4,5 сантиметр фотосурет;
- өтініш берушінің жеке басын куәландыратын құжаттың көшірмесі;
- ҚР-ның ішкі істер органдары ресімдеген тұрақты тұруға шығуға рұқсат;
- ҚР Бас Прокурорының "Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер стандарттарын бекіту туралы" 2015 жылғы 27 шілдедегі № 95 бұйрығына (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 12055 болып тіркелген) сәйкес нысан бойынша соттылығының болуы немесе болмауы туралы анықтама;
- балалардың туу және неке қию туралы куәліктерінің көшірмелері (бар болса);
- шетел азаматтығын алу мүмкіндігін растайтын құжат;
- консулдық алымды төлеу туралы құжат;
- ҚР-ның азаматтығынан шығуға және өтініш берушінің жұбайынан (зайыбынан) немесе оның асырауындағы ҚРнда тұратын адамдардан материалдық және басқа да талаптардың жоқтығы туралы нотариалды куәландырылған өтініш-келісім не олардың қайтыс болғаны туралы куәліктердің көшірмелері, азаматты қайтыс болды немесе хабар-ошарсыз кетті деп тану туралы сот шешімі.
Құжаттарды қабылдау кезінде өтініш берушілерге олардың ҚР-ның азаматтығын тоқтатуының құқықтық салдары түсіндіріледі, сондай-ақ Заңның 3-бабының ережесі түсіндіріледі, оған сәйкес ҚР-ның азаматы шет мемлекеттің азаматы деп танылмайды, бұл туралы сауалнама-өтініште белгі жасалады.
18 жасқа толмаған, сондай-ақ әрекетке қабілетсіз деп танылған адамдарға қатысты азаматтық мәселелері жөніндегі өтініштер олардың заңды өкілдерінің нотариалды куәландырған, ал басқа мемлекеттерде – шет елдердегі мекеме куәландырған өтініші бойынша баланың туу туралы куәлігінің көшірмесімен (асырап алушылар, қорғаншылар мен қамқоршылар ҚР-ның жергілікті атқарушы органы шешімінің көшірмесін ұсынады) не әрекетке қабілетсіз адамның жеке басын куәландыратын құжатпен бірге қаралады.
14-тен 18 жасқа дейінгі баланың азаматтығын өзгерту мәселелері бойынша өтініш берген кезде оның жазбаша нысанда көрсетілуге және нотариалды куәландырылуға, ал басқа мемлекеттерде – шетелдік мекеме куәландырылуға тиіс келісімі міндетті.
Құжаттар мемлекеттік немесе орыс тілдерінде не нотариалды куәландырылған мемлекеттік немесе орыс тіліндегі аудармасы қоса берілген өзге тілде жасалуы тиіс.
Өтініш беруші отбасының әрбір мүшесіне жеке қорытынды жасалады.
Азаматтықтан қандай жағдайларда айрылуға болады?
«ҚР-ның азаматтығы туралы» ҚР Заңының» 20-1 бабына сәйкес террористтік қылмыстарды, сондай-ақ салдарынан ҚР-ның өмірлік маңызы бар мүдделеріне өзге де ауыр зиян келтірген, ҚР-ның Қылмыстық кодексі Ерекше бөлімінің тиісті баптарында көзделген қылмыстарды жасағаны үшін соттың шешімімен ғана ҚР-ның азаматтығынан айыруға жол беріледі «ҚР-ның азаматтығы туралы» ҚР Заңының 21-бабына сәйкес азаматтық жойылады, егер:
- ҚР-ның мемлекетаралық шарттарымен көзделген жағдайларды қоспағанда, басқа мемлекеттің әскери қызметке, қауіпсіздік қызметіне, полицияға, әділет органдарына немесе өзге мемлекеттік билік органдарына және басқармасына қызметке тұрғанда;
- егер ҚР-ның азаматтығы қасақана жалған мәліметтер мен құжаттарды ұсыну нәтижесінде алынса;
- ҚР-ның мемлекетаралық шарттарымен көзделген негіздер бойынша;
- Егер ҚР-нан тыс тұратын азамат 3 жыл ішінде негізсіз себептерсіз консулдық есепке тұрмаса;
- егер азамат басқа мемлекеттің азаматтығын алса.
- ҚР-ның азаматы болып табылатын, шетелдіктерге асырап алуға берілген бала кәмелетке толған кезде оның ерікті қалауы бойынша;
- адамның шетелдік қарулы қақтығыстарға, шет мемлекет аумағындағы экстремистік және (немесе) террористік әрекетке қатысуы салдарынан айырылады.
Заңның 21-бабында көзделген шарттардың болуын растайтын құжаттардың негізінде шетелдегі мекемелер ҚРнан тыс жерлерде тұрақты тұратын адамдардың ҚР-ның азаматтығынан айырылуын тіркеу туралы қорытынды жасайды.
Шет елдердегі мекемелер ҚР азаматының жеке басын куәландыратын алып қойылған құжаттармен бірге ҚР-ның азаматтығынан айырылуды тіркеу туралы қорытындыны ҚР Ішкі істер министрлігінің Көші-қон қызметі комитетіне (бұдан әрі – Көші-қон қызметі комитеті) жібереді.
Шетелдік мекеме өтініш берушіге ҚР-ның азаматтығынан айырылғаны туралы анықтаманы ол тіркелген күннен бастап 5 жұмыс күні ішінде ресімдейді.
ҚР-нан тыс жерлерге тұрақты тұруға шығуға рұқсат ресімдемеген және басқа мемлекеттің азаматтығын қабылдаған адамдар ҚР-ның азаматтығынан айырылуды тіркеуді ресімдеу үшін шетелдік мекемеге мынадай құжаттарды береді:
- ҚР-ның азаматтығынан айырылуды тіркеу туралы еркін нысандағы өтініш;
- ҚР-ның паспорты және жеке куәлігі (түпнұсқалары);
- шетел мемлекеті азаматы паспортының көшірмесі немесе шетел азаматтығын растайтын құжат.
Шет мемлекеттің азаматтығын алғаннан кейін дереу шет мемлекет азаматтығын алған күннен бастап 30 күнтізбелік күн ішінде ҚР-ның ұлттық паспортын тиісті мемлекеттегі Қазақстан Елшілігінің консулдық бөліміне тапсыру қажет.
Балалардың азаматтықтан шығуы (18 жасқа дейін)
«ҚР-ның азаматтығы туралы» Заңның 24-бабына сәйкес, егер ҚР-ның азаматтығынан ата-анасының бірі шықса, ал екіншісі ҚР-ның азаматы болып қалса, бала 14 жасқа дейін ҚР-ның азаматтығын сақтайды. Бұл жағдайда баланың ата-анасының жазбаша сұранысхаты бойынша ғана ҚР-ның азаматтығынан шығуға рұқсат етілуі мүмкін.
Егер екі ата-ана да ҚР-ның азаматы болып табылса және олардың бірі біруақытта кәмелетке толмаған баланың азаматтықтан шығуы туралы сұранысхат ұсына отырып қазақстандық азаматтықтан шықса, онда басқа ата-ананың нотариалды расталған өтініші талап етіледі, онда оның баланың азаматтықтан шығуына келісімі көрсетілуі тиіс.
14 тен 18-ге дейінгі жастағы баланың азаматтығының оның ата-анасының азаматтығы өзгерген жағдайда, сондай-ақ асырап алу жағдайында өзгеруі тек баланың келісімімен ғана орындалуы мүмкін.
Балалардың азаматтығы ата-ана құқығынан айрылған ата-аналардың азаматтығы өзгергенде өзгермейді және балалардың азаматтығын өзгертуге бұл жағдайда ата-анасының келісімі талап етілмейді. Бұл жағдайлар ата-анасының азаматтығы, қайырымдылығы, асырап алу өзгерген жағдайда баланың азаматтығы туралы мәселені шешу қажеттілігінде туындайтын барлық жағдайларға қатысты.
Азаматтықтан шығуда шетелде ҚР диплом жарамды ма?
ҚР-ның азаматтығынан шығуда және басқа елге көшуде сондай-ақ Республика шегінен тыс қазақстандық ЖОО берілген дипломның жарамдылығы туралы ойланған жөн.
Білім, ғылыми дәреже және атақтары туралы құжаттардың эквиваленттілігін өзара тану туралы Белорусия Республикасы, ҚР, Қырғыз Республикасы, Ресей Федерациясы және Тәжікстан Республикасы арасында 1998 жылғы 24 қарашадағы білім, ғылыми дәрежелер және атақтары туралы құжаттардың эквиваленттілігін өзара тану туралы Келісім бар. Аталмыш Келісімнің 8-бабында былай делінеді: «ҚР-нда, Қырғыз Республикасында және Тәжікстан Республикасында берілетін бакалавр дипломдары және Ресей Федерацисында берілетін және бакалавр дәрежесін тағайындауды куәландыратын жоғары кәсіби білім туралы диплом, егер оларды берген білім мекемесі білім туралы құжаттарды өзара тану бойынша органмен белгіленген белгілерге жауап берсе, Тараптардың мемлекеттерінің аумағында жұмысқа түсуде және жоғары білімді жалғастыруда Тараптармен танылады». Яғни дипломдар егер оларды берген жоо белгілі бір өлшемдерге сәйкес келсе мойындалады. Олардың осы өлшемдерге сәйкес келетінін білу үшін диплом нострификациясын-тану рәсімін және білім туралы шетелдік құжаттардың эквиваленттілігін белгілеуден өту керек.
Диплом нострификациясы білім және ғылым органдарында жүзеге асырылады. Аталмыш мақалада біз Ресей Федерациясындағы ҚР-ның дипломын нострификациялау мысалын келтіреміз. Әр елде нострификациялауды жүргізуге әр түрлі талаптар болуы мүмкін, ол үшін сіз көшетін және қажетті ақпаратты алғыңыз келетін елдің Білім министрлігіне жүгінуді ұсынамыз. Ресейде нострификациялау рәсімі «Главэкспертцентр» мемлекеттік мекемесінде жүзеге асырылады.
Ресейде ҚР дипломын нострификациялау үшін қажетті құжаттар:
- білім туралы құжаттың түпнұсқасы;
- білім туралы құжаттың нотариалды расталған көшірмесі және оған орыс тіліндегі қосымша. Егер құжат толығымен орыс тілінде көшірілсе (соның ішінде мөр) – аударма керек емес, оның орнына нотариалды көшірме жасалады;
- орыс тіліне аударумен білім туралы құжат иесінің жеке басын куәландыратын құжаттың нотариалды куәландырылған көшірмесі, орыс тіліне аударумен (егер талап етілсе);
- атын және/немесе тегін ауыстыру туралы құжат. Егер дипломда некеге дейінгі тегі болса, неке туралы куәліктің нотариалды көшірмесін немесе түпнұсқасын және әдеттегі көшірмесін ұсыну қажет. Егер куәлік орыс тілінде орындалмаса – орыс тіліне нотариалды куәландырылған аудармасы қажет.
Қарау процесін жылдамдату үшін сондай-ақ мыналарды ұсыну ұсынылады:
- алдыңғы білім туралы құжаттың көшірмесі (мектеп аттестаты немесе колледж дипломы, магистр дипломын тану туралы бакалавр дипломы және т.б.) – жоғары кәсіби білімді тану туралы құжаттарды тануда (сондай-ақ осы құжаттардың нотариалды расталған көшірмесі немесе орыс тіліндегі аудармамен салыстыру үшін түпнұсқа қажет);
- білім мекемесінен құжатты беру және оқыту айғағын растайтын мұрағат анықтамасы (орыс тіліне аударумен расталған көшірме);
- білім туралы құжатты берген оқу орнын аккредиттеу туралы куәлік немесе оқу орны лицензиясының көшірмесі (орыс тіліне аударумен расталған көшірме).
Өтінішті қарастыру процесі 4 айға дейінгі мерзімде жүзеге асырылады.
Сіздің назарыңызды – құжаттардың көшірмелері және істің басқа материалдарды (білім туралы құжаттардың түпнұсқаларынан басқа) танылғаннан кейін өтініш беруші қайтармайтынына назарыңызды аударамыз, егер олар сізге болашақта керек болса – алдын ала (тапсырғанға дейін) көшірмелерін жасаңыз! Барлық құжаттар Рособрнадзор мұрағатында заңда белгіленген мерзімде сақталады.
